«Διοδίων ανυπακοή»

Του Γεωργίου Παπασίμου

Το διογκούμενο ρεύμα αντίδρασης των πολιτών κατά των διοδίων που έχουν «πλημμυρίσει» τους ελληνικούς δρόμους τείνει να πάρει μορφή χιονοστιβάδας, εισάγοντας έτσι στην κοινωνικοπολιτική ζωή της χώρας την έννοια της ανυπακοής.

Η έννοια της ανυπακοής ως πολιτικής δράσης συνίσταται στην βούληση ενός πολίτη να συγκρουσθεί μ’ ένα νόμο ή διοικητικό κανονισμό, που έχει ληφθεί και εφαρμόζεται σ’ ένα τυπικά αντιπροσωπευτικό δημοκρατικό καθεστώς και όχι απλά να αρνηθεί να τον εφαρμόσει, επιδιώκοντας δημοσίως να αμφισβητηθεί αυτός, έτσι ώστε να κριθεί απ’ τη δικαιοσύνη ως άδικος ή παράνομος και να καταργηθεί.

Η πράξη της πολιτικής ανυπακοής έχει συνδυαστικά τον χαρακτήρα της εκούσιας βούλησης του πολίτη και του άμεσου κινδύνου να διωχθεί για την πράξη του αυτή. Φαίνεται να προσιδιάζει με νέες πρακτικές κοινωνικής αμφισβήτησης ενισχυόμενη από την έντονη κρίση νομιμοποίησης στη συνείδηση των πολιτών, των πολιτικών κομμάτων, αλλά και των συνδικαλιστικών φορέων.

Ο βασικότερος εκπρόσωπος αυτής της πολιτικής δράσης ήταν ο Αμερικανός Χένρι Θορό, ο οποίος τον 19ο αιώνα αρνήθηκε να πληρώσει φόρους που θα χρηματοδοτούσαν τον πόλεμο των Η.Π.Α. κατά του Μεξικού, με συνέπεια να διωχθεί, φυλακισθεί και βασανισθεί. Συνέγραψε το αναλλοίωτο σε δύναμη και οξύνοια δοκίμιο «Πολιτική ανυπακοή» (εκδόσεις Ερατώ). Κατά τον Θορό στην έννοια της ανυπακοής συνυπάρχει η ριζοσπαστική διάσταση του πυρήνα της άμεσης δημοκρατίας, σύμφωνα με την οποία η δημοκρατία αποτελεί σύστημα εκούσιας συνύπαρξης δικαιωμάτων και αμοιβαίων υποχρεώσεων. Το άτομο που έχει αποδεχθεί να χάσει μέρος της ελευθερίας του, προκειμένου να επιτευχθεί η κοινωνική συνύπαρξη, έχει το δικαίωμα να αμφισβητήσει και να μην αποδεχθεί αποφάσεις ή πράξεις των κυβερνήσεων, που στρέφονται εναντίον του και του επιβάλλουν πράγματα που τον καταπιέζουν. Έτσι η ανυπακοή θεωρείται ως μορφή πολιτικής πράξης στις περιπτώσεις που ένας νόμος εμπεριέχει σοβαρή απειλή ή προφανή άδικη ρύθμιση για την πλειοψηφία των πολιτών και κατά συνέπεια αυταρχική άσκηση της δημοκρατίας. Και αυτό γιατί υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος, όπου η άρνηση των κοινών κανόνων που διέπουν ένα δημοκρατικό πολίτευμα με το πρόσχημα ότι δεν ικανοποιούν διάφορες κατηγορίες ή μειονότητες πολιτών, εμπεριέχουν την ρίζα και τον κίνδυνο φασιστικού τύπου παρεκτροπών.

Με βάση τις παραπάνω διευκρινίσεις το ογκούμενο κίνημα πολιτών κατά της πληρωμής των διοδίων εμπεριέχει αναμφισβήτητα χαρακτήρα ανυπακοής ως πολιτικής πράξης. Και αυτό διότι τα διόδια στην Ελλάδα με ευθύνη του κράτους και των κυβερνήσεων έχουν μετατραπεί σε «εργαλεία απομύζησης» των οικονομιών του ελληνικού λαού, πλήττοντας βάναυσα τους χαμηλόμισθους, που πλέον στη σημερινή ισχυρή γενικευμένη κρίση στην Ελλάδα στην κατηγορία αυτή εντάσσεται το μεγαλύτερο τμήμα του ελληνικού λαού. Είναι πράγματι τραγελαφικό και εξοργιστικό να προπληρώνονται τεράστια ποσά σε ιδιώτες κατασκευαστές, προκειμένου να κατασκευάσουν αυτοί διάφορα οδικά τμήματα, τη στιγμή που ορισμένα τμήματα αποτελούν στην κυριολεξία «καρμανιόλες» (τμήμα Κορίνθου –Πατρών κ.λπ.), πολλά δε άλλα προχωράνε με ρυθμό χελώνας (Ε65, Ιονία Οδός κ.λπ.). Μάλιστα την ώρα που εισπράττουν προκαταβολικά τεράστια ποσά, οι εργολάβοι και οι κατασκευαστικές εταιρείες έχουν επιδοθεί σε απόλυση του προσωπικού τους και διαρρέουν ότι θα στο επόμενο διάστημα θα απολυθούν 1.000 περίπου εργαζόμενοι, που αντιστοιχεί στο 50% του προσωπικού τους. Επίσης διάφορες ξένες εταιρείες, που συμμετέχουν στις κοινοπραξίες, φημολογείται ότι είναι έτοιμες να αποχωρήσουν, με συνέπεια την προδιαγεγραμμένη δραματική καθυστέρηση ή και την απόλυτη παύση κατασκευής αυτών των οδικών αξόνων. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η Ε65, όπου στην κοινοπραξία της κατασκευής της συμμετέχουν εταιρείες που χρηματοδοτούνται από Ισπανικές τράπεζες, οι οποίες βρίσκονται λίγο πριν τον κόκκινο συναγερμό, ενόψει και της ευρύτερης οικονομικής κρίσης στον ευρωπαϊκό νότο.

Η ασύδοτη αυτή κατάσταση έχει αντιστρέψει την έννοια του κοινωνικού αγαθού, που είναι οι δρόμοι, αλλά και ένα εκ των βασικών δικαιωμάτων, που είναι η ελεύθερη μετακίνηση και υπ’ αυτή την έννοια το «κίνημα» της ανυπακοής για την πληρωμή των διοδίων λαμβάνει ευρύτερα χαρακτηριστικά και αναμφισβήτητα αποτελεί στοιχείο αφύπνισης και άμυνας των πολιτών έναντι ληστρικών επιδρομών οποιασδήποτε εξουσίας, όταν μάλιστα αυτή εκχωρείται χωρίς έλεγχο και χωρίς κανόνες σε ιδιώτες και πολυεθνικές.